نانو، پیشتاز ثروت‌آفرینی از انتقال فناوری
در میان فعالین حوزه فناوری‌های نوین عبارتی رایج است که به عنوان یک حقیقت غیر قابل انکار مورد توجه قرار می‌گیرد. کلامی از جفری نیکلسون Geoffrey Nicholson پدر post-it note در اهمیت انتقال فناوری با این مضمون:
در ادامه این مقاله به اهمیت انتقال فناوری در فناوری‌های نوین با ذکر مثال در حوزه نانوفناوری می‌پردازیم.
شاید با اطمینان بتوان گفت در مسیر موفقیت هر فناوری نوینی که از دل یک نوآوری بیرون آمده است مرحله پرچالش انتقال فناوری (TT) قرار دارد. در این مرحله می‌بایست گام‌های مؤثری برای تبدیل نتایج ناشی از تحقیقات علمی و فناوری به بازار و جامعه گسترده‌تر برداشته شود و در عین حال مهارت‌ها و رویه‌های مرتبط با هر نوآوری نیز منتقل گردد. انتقال فناوری فرآیند پیچیده‌ای است که عوامل غیرعلمی و غیرتکنولوژیکی بسیار و ذینفعان مختلفی را در بر می‌گیرد. نکته جالب توجه آن که نتایج عالی و با کیفیت در تحقیقات برای انتقال موفقیت آمیز فناوری کافی نیست. آگاهی و تمایل عمومی در سطح سازمان‌ها و افراد و همچنین مهارتهای مرتبط با ریسک مالی و مدیریت مالکیت معنوی (IP) نیز از اجزای ضروری هستند. مراحل اساسی فرآیند انتقال فناوری در چرخه زیر نشان داده شده است.
انتقال فناوری زنجیره ارزش پیچیده‌ای را پوشش می‌دهد که پژوهش را به استقرار نهایی اجتماعی آن پیوند می‌دهد. این فرایند با کشف فناوری‌های جدید در مؤسسات تحقیقاتی و به دنبال آن افشا، ارزیابی و حفاظت از این فناوری‌ها آغاز می‌شود. مراحل بعدی شامل بازاریابی، کسب مجوزهای لازم و توسعه محصولات بر اساس اختراعات فنی می‌باشد.
برای هضم بهتر این مطلب به بررسی فناوری نانو به عنوان یکی از پرقدرت‌ترین فناوری‌های نوظهور پرداخته شده است. نانوتکنولوژی به گفته برخی کارشناسان به عنوان انقلاب صنعتی بعدی پیش‌بینی می‌شود که در حوزه‌های مختلف سودمند است. محصولات مبتنی بر فناوری نانو در بسیاری از بخش ها کاربرد پیدا کرده‌اند. به عنوان مثال صنایع مرتبط با سلامت، صنایع حمل و نقل، مواد، انرژی، الکترونیک، پزشکی، کشاورزی و علوم محیطی و محصولات مصرفی و خانگی با استفاده از این فناوری دستخوش تغییر شده‌اند و انتظار می‌رود تأثیر این فناوری بر آن‌ها در آینده نزدیک به شدت افزایش یابد.
کاربرد فناوری نانو را می‌توان در یک دسته‌بندی کلی به گروه‌های دارویی و سلامت، مواد غذایی و آرایشی، کشاورزی و بهداشت محیط و در نهایت فناوری و صنعت دسته‌بندی کرد.
با سرمایه‌گذاری فراوان در تحقیق و توسعه محصولات حاصل از نانوتکنولوژی، مواد کاربردی‌تر با کاربردهای منحصر به فرد، در حال تحول و تکامل هستند. بنابراین بسیار مهم است که این فناوری‌ها از چارچوب‌های آزمایشگاهی فراتر رفته و به حل چالش‌های فعلی در جامعه کمک کنند.
پیش‌بینی می شود که بازار پررونق جهانی فناوری نانو تا سال ۲۰۲۴ از ۱۲۵ میلیارد دلار فراتر رود. بنابراین تجاری‌سازی نتایج تحقیقات حاصل از سنتز و کاربرد نانوتکنولوژی، نه تنها دارای پتانسیل قابل توجهی در جهت منافع جامعه از طریق کاربردهای مختلف است، بلکه سودآور نیز هست. در نتیجه، فناوری نانو در حال جذب سرمایه‌گذاری فزاینده‌ای از سوی دولت‌ها و سازمان‌های بخش خصوصی در سطح جهان است. بین سال‌های ۲۰۰۷ و ۲۰۱۱، تقریباً ۸۹۶ میلیون یورو تنها توسط اتحادیه اروپا در تحقیقات مرتبط با فناوری نانو سرمایه‌گذاری شد.
سرمایه‌گذاری در فناوری نانو در سراسر جهان نزدیک به یک چهارم تریلیون دلار تخمین زده می‌شود که چین و آمریکا با بیش از ۲ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری، غول‌های فناوری نانو محسوب می‌شوند. با این وجود ایالات متحده همچنان رهبر جهانی در حجم سرمایه‌گذاری دولت در فناوری نانو به حساب می‌آید. با توجه به حجم سرمایه‌گذاری‌ها، طبیعی است که تلاش‌ها برای تبدیل دانش مبتنی بر فناوری نانو به ثروت با قدرت ادامه یابد. هرچند که در کمال تعجب به نظر می‌رسد که تلاش‌های تحقیقاتی حاصل از فناوری‌های نوین در یک اشتباه استراتژیک، جایگزین تلاش های تجاری‌سازی شده‌اند!
به عنوان یک راه حل، به نظر می‌رسد باید آزمایشگاه‌های تحقیقاتی برنامه‌هایی را برای انتقال فناوری در نظر بگیرند و لازم است که این برنامه‌ها دارای یک استراتژی نوآوری واضح و دقیق باشند. سیاست‌های مرتبط با فناوری نانو، سرمایه‌گذاری‌ها را به سمت تجاری‌سازی سوق داده و نمونه موفقی از ثروت‌آفرینی حاصل از راهبرد یک استراتژی درست است.
پروتکل انتقال فناوری نقشی حیاتی در فرآیند نوآوری فناورانه ایفا می‌کند و بنابراین همه فعالین در این حوزه باید از آن آگاهی داشته باشند. مراحل اصلی فرآیند انتقال فناوری به تعیین عوامل کلیدی مانند مدل کسب و کار مناسب و مجوزهای لازم، آمادگی بازار برای نوآوری و جریان‌های درآمدی کمک می‌کند.
امروزه ارزیابی خطر در مورد فناوری نانو به صورت خاص، برای درک اثرات بالقوه مضر محصولات ناشی از نانوفناوری، با رشد این فناوری همگام نبوده و محققان در حال رقابت برای رفع این شکاف دانشی هستند. بنابراین، شرکت‌های حاصل از انتقال نوآوری‌های فناوری نانو از آزمایشگاه به بازار، باید پروتکل‌های مدیریت ریسک دقیقی داشته باشند که در آن خطرات شناسایی شده و اقدامات کنترلی برنامه‌ریزی و اجرا شوند. از سوی دیگر موانع قانونی نیز باید شناسایی و مورد توجه قرار گیرند و سیاست‌ها و شیوه‌های انتقال فناوری مطابق قانون اجرا شود.
به طور کلی به نظر می‌رسد ذکر این نکته سودمند باشد که فرهنگ‌سازی و جامعه‌پذیری نسبت به دانش نانوفناوری می‌تواند به فرایند انتقال فناوری کمک می‌کند. این نکته اشاره خوبی به نقش در هم تنیده‌ی فرهنگ در پذیرش و رشد اقتصاد نانوفناوری و در نگاهی جامع تر کل اقتصاد دارد. به طور کلی، بازیگران این زیست بوم مانند محققان، سیاست‌گذاران، سرمایه‌گذاران، شهروندان و غیره باید در طول مراحل تحقیق و انتقال فناوری با یکدیگر همکاری کنند تا بسیاری از مزایای خروجی‌های فناوری نانو با نیازها و انتظارات جامعه همسو شود.
منبع:
Nanotechnology from lab to industry – a look at current trends; Nanoscale Adv., 2022, 4, 3664
مترجم: احترام‌السادات خاتمی‌نژاد؛ کارشناس روابط عمومی پارک علم و فناوری دانشگاه تهران
طراح: مهسا علی آقا؛ کارشناس روابط عمومی پارک علم و فناوری دانشگاه تهران
